ژان ژاک روسوJean jacques Rousseau  اندیشمند و نویسنده قرن 18 فرانسه در کتاب قرارداد های اجتماعی The Social Contract، پس از بررسی سیستم‌های مختلف حکومتی به این نتیجه رسید که دموکراسی یا حکومت مردم عادلانه ترین و مناسب ترین سیستم حکومتی است.در حکومت‌های دموکراتیک مردم مستقیما در تمام تصمیم‌گیری‌های عمومی شرکت می‌کنند. این نوع حکومت در یونان باستان درCity States  یا دولت شهرها رایج بود. البته در آنجا هم سیستم ایدآل نبود و برده ها و زنان حق رای نداشتند.

در جوامع بزرگتر که امکان شرکت مردم در تمام تصمیم گیری های عمومی موجود نیست، سیستم های حکومتی در واقع Representative Democracy  یا دموکراسی نماینده‌ای هستند. بدین ترتیب که گروه های مختلف نماینده‌های خود را انتخاب کرده و به یک مجلس یا پارلمان می‌فرستند تا از طرف آنها و بجای آنها در تصمیم گیری‌های عمومی شرکت کنند.

امروزه در دنیای آزاد مزایای حکومت های دموکراتیک مورد قبول عامه واقع شده و روز به روز به تعداد دموکراسی ها در دنیا اضافه می‌شود.

اتحادیه اروپا در سال 1993 در کنفرانس عالی کپنهاگ شرایط عضویت کشور های جدید در اتحادیه را به این صورت اعلام کرد:

1-                  ثبات دستگاه‌هائی که دموکراسی را ضمانت می‌کنند.

2-                  حکومت قانون.

3-                  احترام به حقوق بشر و حمایت از اقلیت ها.

انواع حکومت های دموکراتیک

امروزه در میان انواع حکومت های دموکراتیک دو نوع دموکراسی در دنیا از بقیه آنها مقبولیت بیشتری دارند. این دو نوع عبارتند از دموکراسی پارلمانی Parliamentary Democracy و دموکراسی ریاستیPresidential Democracy.

در دموکراسی پارلمانی نمایندگان منتخب مردم از میان خود رئیس دولت را انتخاب می‌کنند و او هم اعضای کابینه یا شورای وزیران را معمولا از میان نمایندگان مجلس انتخاب می‌کند. در این سیستم هر گاه که نمایندگان پارلمان اعتماد خود را به دولت از دست دهند، دولت را استیضاح می‌کنند و رئیس دولت را برکنار. در این شرایط یا شخص دیگری را انتخاب می‌کنند که وظایف رئیس دولت را انجام دهد و یا اگر به توافق نرسند انتخابات عمومی را برگزار می‌کنند.

در دموکراسی ریاستی مردم علاوه بر انتخاب نمایندگان مجلس، رئیس جمهور را هم مستقیما انتخاب می‌کنند. رئیس جمهور منتخب در بعضی از کشور ها نظیر ایالات متحده امریکا، نقش رئیس دولت را هم بازی و شخصا اعضای کابینه را انتخاب میکند و یا نظیر رئیس جمهور فرانسه شخص دیگری را به عنوان رئیس دولت یا نخست وزیر انتخاب می‌کند.

در دموکراسی های ریاستی رئیس جمهور احتیاجی ندارد که متعلق به حزب یا دسته ای باشد که در پارلمان اکثریت دارند. در صورت در اقلیت بودن حزب رئیس جمهور، او برای تصویب لوایح دولت مجبور است که با نمایندگان حزب اکثریت به توافق برسد.

سیستم هاي انتخاباتی

نحوه انتخاب نمایندگان مردم در کشور های مختلف دنیا کاملا متفاوت است و بستگی به آداب و رسوم و سلیقه بنیانگذاران دموکراسی و ملاحضات تاریخی در آن کشورها دارد. در حالت ایدآل سیستم انتخاباتی باید به نحوی عمل کند که این مزایا را در بر داشته باشد:

4-                  کوشش شود که پارلمان مدل کوچکی از جامعه باشد و نظرات مردم را منعکس کند.

5-                   شرکت در انتخابات برای همه مردم میسر باشد.

6-                   مشوق‌های لازم برای به توافق رسیدن اعضاء موجود باشد.

7-                  سیستم انتخاباتی منجر به ایجاد یک دولت قوی و پایدار شود.

8-                  پارلمان بتواند بر کار دولت نظارت و آنرا کنترل کند.

9-                  یک گروه مخالف دولت ایجاد و تشویق شود.

10-              سیستم انتخاباتی باید برای رای دهندگان قابل درک باشد.

تقسیم بندی سیستم های انتخاباتی

سیستم های انتخاباتی به دو گروه کلی بنام سیستم‌های اکثریتیMajoritarian Systems  و سیستم‌های نسبی یاProportional Systems   تقسیم می‌شوند.

سیستم های اکثریتی به نوبه خود به سه گروه تقسیم می‌شوند:

الف- سیستم انتخاباتی براساس اکثریت ساده First Past the Post  در اینجا نیازی به اکثریت مطلق نیست و کاندیدائی که بیشتر از کاندیدای دیگر رای می‌آورد از حوزه انتخابی خود بعنوان نماینده آن حوزه انتخاب میشود. این سیستم در انگلستان، ایالات متحده امریکا، کانادا و هندوستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ب- انتخابات دو مرحله ای نظیر انتخابات فرانسه، اوکراین و ایران. در این سیستم دو کاندیدائی که از دیگران بیشتر رای آورده اند وارد مرحله دوم انتخابات می‌شوند. در اینجا این امکان وجود دارد که احزاب کوچک تر در دور دوم با یکدیگر ائتلاف کنند و اکثریت مطلق را بدست آورند.

ج- رای ترجیحیAlternative Vote  در این سیستم رای دهندگان لیستی را ارائه می‌کنند که در آن اولین نام انتخاب اول آنها است و نام های بعدی انتخاب های دیگر آنان است.

معمولا طرز کار باین صورت است که رای‌های کاندیدائی که از همه کاندیداهای دیگر کمتر رای آورده است را براساس انتخاب دوم رای دهندگان به کاندیدا های دیگر می‌دهند. این فرایند چندین بار تکرار میشود تا یکی از کاندیداها اکثریت مطلق را کسب کند.

مزایا و معایب سیستم های اکثریتی

الف- سیستم های اکثریتی ساده می‌باشند.

ب- منجر به ایجاد یک دولت قوی می‌شوند.

ج- آراء احزاب کوچک تر به صورت موثر در پارلمان منعکس نمی‌شود. (این یکی از معایب است)

د- ارتباط نماینده و حوزه نمایندگی اش بخوبی حفظ می‌شود.

سیستم های انتخاباتی نسبی

در سیستم های انتخاباتی نسبی يا Proportional Systems که بصورت وسیع در اروپا بکار می‌روند تعداد نمایندگان هر حزب در پارلمان متناسب است با آراء آن حزب در انتخابات. در اینجا هر نماینده تعداد مساوی از افراد را نمایندگی می‌کند. تعداد کل آراء به تعداد کرسی های پارلمان تقسیم میشود و به حاصل آن سهمیه یا Quota می‌گویند. اگر جواب بدست آمده یا سهمیه هزار باشد، هر نماینده هزار نفر را در پارلمان نمایندگی می‌کند. در این سیستم رای دهندگان به احزاب رای می‌دهند. در اینجا مستقل از فرمول تقسیم کرسی‌ها بین احزاب دو روش دیگر هم برای انتخاب نمایندگان وجود دارد:

در روش اول نمایندگان هر حزب در پارلمان با توجه به نسبت آرائ آن حزب بوسیله خود حزب مشخص می‌شوند. بدین ترتیب که هر حزب یک لیست انتخاباتی دارد که در آن ارجحیت کاندیدا های حزب به ترتیب مشخص شده است. برای مثال اگر حزب الف ده نماینده به پارلمان بفرستد ده نفر اول لیست برگزیده می‌شود و رای دهندگان در تنظیم اولویت این افراد دخالتی ندارند.

در سیستم دوم رای دهندگان علاوه بر نام حزب مورد نظر نام کاندیدای مورد نظر خود را نیز ارائه می‌کنند. بدین ترتیب می‌توانند در تنظیم لیست ارجحیت انتخاباتی حزب هم دخالت داشته باشند.

مزایا و معایب سیستم های انتخاباتی نسبی

الف- آراء مردم در ترکیب پارلمان با دقت بیشتری منعکس می‌شود.

ب- برای احزاب کوچک تر و اقلیت‌ها فرستادن نمایندگان به پارلمان راحت تر است.

ج- تعداد آرائ مخدوش در کمترین سطح خود می‌باشد.

د- در این سیستم‌ها تجربه نشان داد است که تعداد نمایندگان زن بیشتری به پارلمان راه پیدا می‌کنند.

ه- در این سیستم ها معمولا هیچ حزبی اکثریت مطلق پارلمان را بدست نمی‌آورد و در نتیجه احزاب مجبور می‌شوند با هم ائتلاف کنند و به نظرات یکدیگر گوش داده و در انتها به توافق برسند.

برای روشن تر شدن مورد ب به این مثال توجه کنید:

حزب کوچکی که پانزده درصد آراء را بدست میاورد در سیستم اکثریتی ممکن است حتی یک نماینده هم به پارلمان نفرستد. ولی در سیستم نسبی میتواند دارای پانزده درصد نمایندگان در پارلمان باشد. برای مثال حزب لیبرال در انگلستان سال‌ها فقط تعداد انگشت شماری نماینده در پارلمان داشت. در حالیکه در مجموع از حمایت بیست درصد نمایندگان برخوردار بود. اگر سیستم رای گیری نسبی بود بیست درصد 550 می‌شد 110 نماینده.

سیستم های مختلط انتخاباتی

سیستم های مختلط يا Mixed Systems به دو زیر گروه تقسیم می‌شوند:

الف- سیستم هائی که به سیستم های اکثریتی نزدیک ترند.

ب- سیستم هائی که به سیستم های نسبی نزدیک ترند.

گروه الف شامل زیر گروه های رای بسته‌ای یا Block Vote و زیر گروه رای گیری محدود یاLimited Voting  می‌شود.

زیر گروه رای بسته‌ای در کشورهای آسیائی نظیر تایلند و فیلیپین و ایران معمول است و ایراد بزرگ آن اینست که نسبت آراء و نمایندگان انتخاب شده با هم خیلی متفاوت می‌باشند. برای مثال در تهران یا شهر های بزرگ دیگر هر انتخاب کننده می‌تواند به همه کرسی های داده شده به آن شهر رای دهد، یعنی اگر تهران 55 نماینده داشته باشد، هر رای دهنده میتواند به 55 نفر رای بدهد. حال اگر فرض کنیم دو حزب الف و ب از حمایت 51 درصد و 49 در صد مردم تهران به ترتیب برخوردارند و مردم به لیست این احزاب رای می‌دهند، در این صورت حزب الف میتواند با 51 درصد آراء همه 55 نماینده تهران را به خود اختصاص دهد. خوشبختانه در عمل اینچنین نیست و مردم به لیست احزاب رای نمی‌دهند بلکه لیست خودشان را تهیه می‌کنند. ولی این اشکال بزرگ سیستم رای بسته ای میتواند در شرایط فرضی بالا منجر به بدست آوردن تمامی نمایندگان آن شهر بوسیله حزبی که از اکثریت ناچیزی برخوردار است بشود.

گروه دوم سیستم های مختلط که بیشتر به سیستم‌های نسبی نزدیک هستند شامل چند زیر گروه میشود که مهم ترین آنها زیر گروه های زیر هستند:

الف- اعضای اضافی یاAdditional Members

ب- سیستم مختلط نسبی و عضوی یاMixed Member Proportional System .

در سیستم اعضای اضافی تعدادی از نمایندگان بصورت نسبی انتخاب می‌شوند و تعدادی هم متعلق به حوزه های انتخاباتی‌اند. این سیستم در روسیه و ژاپن رایج است.

در سیستم مختلط نسبی و عضوی در ابتدا تعدادی از نمایندگان حوزه‌ها بصورت جداگانه انتخاب می‌شوند و سپس بقیه کرسی ها بین احزاب بنحوی تقسیم میشوند که نسبت نهائی نمایندگان منتخب هر کدام متناسب باشد با نسبت آراء بدست آمده شان در انتخابات. این سیستم که شاید بهترین و عادلانه ترین سیستم انتخاباتی باشد مزایای هر دو گروه اکثریتی و نسبی را دارد و در آلمان و مجارستان و نیوزیلند رایج است.

دكتر فرزاد وحيد این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

دانش آموخته دوره سوم مهندسي شيمي دانشگاه صنعتي شريف و استاد بازنشسته دانشگاه Middlesex انگلستان